Een beloningssysteem in de klas?

Een cursist uit onze oudercursus kwam met de volgende  vraag …

“In de klas van onze dochter willen ze starten met een straf- en beloningssysteem. Ik voel me hier niet goed bij. Ik wil eigenlijk zeggen dat ik niet geloof in belonen en straffen en dus liever zou hebben dat ze dit niet doen met onze dochter. Maar langs de andere kant voel ik mij nog niet sterk genoeg om advies te geven en wil ik niet dat onze dochter het buitenbeentje wordt.”

Dit was voor mij stof tot het schrijven van een Blogbericht.

Hoe vaak gaan leerkrachten niet goedbedoeld van start met allerlei beloningssystemen? Het ene nog complexer dan het andere. Steeds tot doel het probleemgedrag in de kiem te smoren en de kinderen te complimenteren op dingen die ze goed doen. Ook hier merk ik op dat de juf de nadruk wil leggen op wat goed gaat en dat ze wil focussen op de positieve zaken bij de kinderen. Wat ik alleen maar kan aanmoedigen uiteraard.

Met een straf- en beloningssysteem ga je niet de intrinsieke motivatie van het kind aansporen. Het gaat zich eerder richten op volgzaamheid en de goed- of afkeuring van de juf. Willen we dit?

Maar het werkt toch?

Wanneer we kinderen gaan straffen, dan willen we ze eigenlijk laten boeten voor wat ze gedaan hebben. Maar geef toe, dat is niet wat we willen. We willen hen niet laten boeten, een schuldgevoel en een gevoel van falen en schaamte geven. We willen dat ze zien hoe trots wij zijn…. Maar dat doen we wel met een straf- en beloningssysteem. Het al dan niet slagen hangt helemaal af van de goed- of afkeuring van de juf of meester en kan dus gevolgd worden door een gevoel van schaamte als hij nou net de enige is die geen ‘goed gedaan’ stempel krijgt. Jouw trots is die goedkeuring die ze zoeken, jouw straf is de afkeuring die ze ontvangen als ze niet voldoen.

Sommige kinderen zullen op het eerste gezicht heel goed functioneren in een beloningssysteem. Handelen zodat de juf hun graag heeft, hunkeren naar de goedkeuring en aandacht. Maar ook de kinderen die het goed zullen doen uit schrik voor eventuele straf of afwijzing. Maar wat met kinderen die kritischer ingesteld zijn en eerst willen begrijpen waarom iets verwacht wordt? Wat met kinderen die de vaardigheden nog niet hebben om in een dergelijk systeem te functioneren? Wat met kinderen die moeite hebben met impuls-controle, volgehouden aandacht, emotie-regulatie, taakspanning,…

Wat wensen we?

Weet je nog de ijsberg?

Dit is net zo, de juf wil goedbedoeld reageren op het gedrag dat ze boven water merkt en wil de sfeer in de klas verbeteren en de kinderen individueel stimuleren.

Onder het oppervlakte zit echter het onderliggende doel van het gedrag. En dat is er bij horen en van betekenis zijn. Als je vandaaruit vertrekt en het gemeenschapsgevoel stimuleert door een gezamenlijk plan op te maken die de intrinsieke motivatie verhoogt zal de klassfeer vanuit de klas verbeteren zonder de blinde volgzaamheid en de nood aan goed- of afkeuring van een ander.

We wensen allemaal dat onze kinderen mogen uitgroeien tot zelfstandige, empathische en assertieve volwassenen. Die voor zichzelf durven opkomen en kunnen kritisch nadenken over zichzelf, de ander en de samenleving als geheel. We wensen dat ze gelukkig zijn, goede vrienden, een gezellig nest en een betrouwbare job die ze graag doen.

Maar hoe komen we daar?
Door vaardigheden te stimuleren en kansen te scheppen om te oefenen.
Door te bemoedigen in plaats van te straffen of belonen!

Ontwikkeling gebeurt altijd en overal. Thuis, maar ook op school. Wanneer kinderen leren om zichzelf te evalueren en motiveren dan gaan ze de meta-cognitie gaan stimuleren. Dat is datgene dat ervoor zorgt dat we als het ware onszelf en de situatie kunnen overschouwen en waarnemen. Alzo kunnen we ontdekken wat goed gaat en wat anders kan. Wanneer we kinderen vragen over zichzelf na te denken stimuleren we zelfkennis, zelfinzicht en gaan we hun zelfvertrouwen vergroten.  Door zichzelf en de ander te complimenteren gaan kinderen leren omgaan met complimenten, doen ze actief aan emotie-regulatie en vergroten ze hun kijk op de ander door (h)erkenning van emoties, kwaliteiten, werkpunten,…

Dit hele proces vraagt van elk kind, maar ook van de leerkracht, een grote mate van betrokkenheid. Er wordt beroep gedaan op de onderliggende behoefte van iedereen, de behoefte om ergens bij te horen (in dit geval de klasgroep) en hierin een actieve bijdrage te hebben.

Maak kennis met Pauwtje Pio

Een voorbeeld uit de praktijk: Pauwtje Pio in een Mix Kids kamp
Deze werkmethode werd gebaseerd op de Axenroos (Ferdinand Cuvelier) en het prentenboek Pauwtje Pio  geeft een pluim (Ruth Brillen)

De pauw heeft prachtige pluimen waar hij graag mee loopt te pronken zodat iedereen kan zien wat hij kan en hoe mooi hij is. Elk kind heeft zo een prachtige pauwenstaart. Het is leuk de pluimen van zichzelf te ontdekken, maar ook om complimentjes te geven over andere kinderen hun prachtige pluimen. Pauwenveren hebben ook een minder mooie achterkant. Dit zijn dan de werkpuntjes of de eigenschappen waar het kind liever niet mee naar buiten komt, maar die er evengoed zijn en mogen zijn.

Tijdens het kamp geven de kinderen elke dag een complimentje, aan zichzelf en/of aan de ander. De laatste 5 minuutjes van de kampdag verzamelen we in de zetelhoek en schrijven een complimentje op één van de mooie pauwenveren. Vervolgens lezen we elk om de beurt het complimentje voor aan de persoon tot wie het gericht is. De pluim komt in hun eigen mapje, met foto. Op het einde van de kampweek hebben ze zo al een mooie begin van een prachtige pauwenstaart.

Het kamp is te kort en de contacten te vluchtig om hier echt heel diep in te gaan. Ons doel is dan ook om de kinderen

• vertrouwd te maken met het concept van complimenten geven en krijgen.
• het praten in een ik-boodschap
• het herkennen van eigen talenten en deze van de ander
• gemeenschappelijke zaken ontdekken
• stilstaan bij gevoelens als trots en jaloezie

Hoe dan in de klas?

Ik denk dat de insteek van Pauwtje Pio inzetbaar is in de hele lagere school, van de eerste kleuterklas tot het zesde leerjaar. Zelfs binnen bijzonder onderwijs kan hier zeker mee aan de slag gegaan worden.

Het systeem wordt zo opgezet dat de kinderen zichzelf evalueren en motiveren. Laat ze bijvoorbeeld op het einde van de dag nadenken over wat ze die dag goed gedaan hebben. Zo gaat het over hun eigen mening over zichzelf (zelfkennis, inzicht en vertrouwen verruimen). Je kan hiervoor de laatste 5 minuten van de dag gebruiken, waarbij ze allemaal hun eigen pluim invullen. Dit kan dan verruimd worden naar elkaar een pluim geven (complimenten geven, emotieregulatie, kijk op de ander, (h)erkenning,…) of een pluim aan de juf geven (op deze leeftijd kijken ze nog enorm op naar hun juf en zien hoe zij met een complimentje omgaat laat hun ook veel leren). Later kan dit nog uitgebreid worden naar werkpunten bij zichzelf herkennen en benoemen en hier dan specifiek op letten (zelfkennis, emotieregulatie, betrokkenheid, inzicht in groepen,…).

Hang de foto’s van de kinderen zichtbaar in de klas zodat ze hun pluimenstaart zien vorm krijgen doorheen het schooljaar. Leg de lat niet te hoog en begin echt met het idee van leren omgaan met complimenten geven en krijgen alvorens de grote werkpunten te willen aanpakken.

Wanneer ze vertrouwd zijn met de mooie pluimen bij zichzelf, de anderen en eventueel de juf kan hier ook aandacht naar gaan.

Ga je er graag zelf mee aan de slag?
Wij bij Enigma Coach zijn altijd bereidt leerkrachten hierin individueel en klasgericht te ondersteunen. Want elke klas en elke leerkracht verdient een aanpak op maat!

Groetjes,
Sara

(Bron: ijsberg mcclelland, Pauwtje Pio – Ruth Brillen, Axenroos – Ferdinand Cuvelier, Positive Discipline – Jane Nelsen)